Ośrodek "Pogranicze - sztuk, kultur, narodów" w Sejnach zorganizował w dniach 8-10 października 1999 r. III już spotkanie filmowe "Camera Pro Minoritate". Tak jak poprzednio, organizacji spotkania przyświecała idea kształtowania postaw tolerancyjnych i potrzeba konfrontacji doświadczeń ludzi zajmujących się problematyką małych narodów, mniejszości narodowych i grup etnicznych oraz prezentacja wizerunku małych narodów i grup etnicznych zamieszkujących Europę Środkowowschodnią w filmie dokumentalnym, telewizyjnym i reportażu.

Trzecie już Spotkanie Filmowe było okazją do prezentacji nowych filmów dokumentalnych i magazynów telewizyjnych dotyczących problematyki mniejszości narodowych Europy Środkowowschodniej. W tym roku szczególną uwagę poświęciliśmy wielokulturowej Litwie, Ukrainie i Białorusi, dokumentom realizowanym przez naszych sąsiadów, a zupełnie nam nieznanych. Swoje filmy i magazyny prezentowali twórcy filmowi i dziennikarze z tych krajów. Osobny pokaz miała też Telewizja Węgierska. Nowe filmy dokumentalne zaprezentowały polskie telewizje regionalne, współpracujące z nami od początku istnienia przeglądu: TVP Kraków i TVP Białystok. 

Specjalny blok filmowy poświęciliśmy aktualnej problematyce bałkańskiej. 

Wszystkie pokazy miały charakter spotkań autorskich, opatrzonych wstępem lub komentarzem autorów i realizatorów oraz połączonych z dyskusją z publicznością. 

W dyskusjach zwracano uwagę na sytuację niezależnych producentów tworzących filmy poświęcone problematyce mniejszości narodowych (m.in. prezentacja grupy producenckiej INFORUM z Wilna) oraz potrzebę poszukiwania nowych interesujących form filmowych dla prezentowania znanej tematyki. Na wieczornych prezentacjach przywoływaliśmy natomiast sylwetki mistrzów kina, którym bliska była problematyka małych narodów (wieczór filmowy poświęcony Sergiejowi Paradżanowowi i pokaz nagrodzonego Złotym Lwem w Wenecji w 1994 r. filmu Milcho Manchevskiego "Przed deszczem"). 

Spotkanie tradycyjnie było otwarte dla wszystkich, ale zgromadziło też swoją stałą widownię.

Filmy o mniejszościach narodowych ożywają w Sejnach 

Rozmowa z Krzysztofem Czyżewskim, dyrektorem Ośrodka "Pogranicze – sztuk, kultur, narodów" w Sejnach 

– Jakie filmy zaprezentowane zostały na festiwalu Camera Pro Minoritate, który zakończył się w niedzielę? 

– Camera Pro Minoritate, czyli spotkania filmowe, poświęciliśmy problematyce, która związana jest z mniejszościami narodowymi, z innymi kulturami, z tym, co dzieje się na marginesach naszego życia, co dotyczy wielokulturowości krajów Europy Środkowo-Wschodniej. To są różnego rodzaju produkcje, poczynając od magazynów telewizyjnych, które mają w swoim programie audycje adresowane do mniejszości narodowych przez filmy dokumentalne, kończąc na kinie artystycznie wysublimowanym. W programie pokazywaliśmy filmy najwyższych lotów, takich mistrzów jak Paradżanow czy Manchevski. W filmach tych niejednokrotnie nie najważniejszy jest poziom artystyczny, ważna jest natomiast problematyka, temat poruszany często w sposób dziennikarski. To nie są tylko prezentacje filmowe, ale także dyskusje, "oświetlenie" podejmowanego tematu. 

– Publiczność tego festiwalu jest dość mała, to głównie producenci wyświetlanych filmów, studenci i dziennikarze. Czy właśnie taki był pana zamysł? 

– Była także młodzież sejneńska, którą udało nam się zaangażować w sprawy pogranicza, i nauczyciele. Poza tym, jak pan wspomniał, ludzie związani z tą problematyką w swoich miejscach zamieszkania. To dla nich forum, gdzie mogą prowadzić dialog. W festiwalu biorą udział także przedstawiciele różnych telewizji. Dzięki temu zaprezentowane w Sejnach filmy są przez nie zakupywane i pokazywane w innych krajach. 

– Co jest głównym przesłaniem spotkań filmowych Camera Pro Minoritate? 

– Dla nas jest to kontynuacja dialogu i pracy w problematyce pogranicza, którą na co dzień robimy, w tym przypadku poprzez film. Druga sprawa to nawiązanie współpracy z tymi ludźmi. 

Pokazane tu filmy są tylko migawką w naszej telewizji i to najczęściej albo w godzinach rannych albo późnym wieczorem. Takie filmy nie mają możliwości zaistnienia. Camera Pro Minoritate stwarza taką sytuację. Tutaj filmy ożywają. 

Rozmawiał Jacek Buraczewski 
"Krajobrazy" 17.10.1999

Program III Spotkania Filmowego "Camera Pro Minoritate" 
8-10 października 1999 
Sejny, Biała Synagoga 

PIĄTEK, 8 października 

15.00 Otwarcie III Spotkania Filmowego "Camera pro minoritate" 

15.15-17.00 U siebie - magazyn dla mniejszości narodowych Telewizji Kraków 
Prezentacja: Sławomir Mazur 
- To są inne światy (real. Krzysztof Krzyżanowski, 20 min.) 
- Razem bez fałszu (real. Krzysztof Krzyżanowski, 20 min.) 
- By byli jedno (real. Sławomir Mazur, 20 min.) 

17.00-19.00 Wielokulturowa Ukraina i Białoruś 
Prezentacja: Irina Bonitenko (Ukraina), Galina Adamowicz (Białoruś), Ryszard Jasiński (Białoruś) 
- Gwiazdy nad Berdyczowem (reż. Joanna Wierzbicka, 37 min.) 
- I nie wódź nas na pokuszenie (reż. Irina Bonitenko, 20 min.) 
- Bławatki za Bugiem (reż. Ryszard Jasiński, 22 min.) 
- Turusy na kolesach (reż. Galina Adamowicz, 10 min.) 

20.00 Cień Paradżanowa 
- Ostatni kolaż Paradżanowa - film dokumentalny (65 min.) 
- Legenda o twierdzy suramskiej - film fabularny (84 min.) 

SOBOTA, 9 października 

10.00-14.00 Wielokulturowa Litwa 
Prezentacja: Danute Jokubeniene, Tatiana Dubowiec, Wulf Gurwicz i Jan Wierbiel 
- Magazyn Telewizji Litewskiej dla mniejszości białoruskiej (20 min.) 
- Magazyn Telewizji Litewskiej dla mniejszości rosyjskiej (20 min.) 
- Drzewo życia (reż. Lilia Kopač, 60 min.) 
- 10 lat wieczności (reż. Lilia Kopač, 32 min.) 
- Sztandary (reż. Vitalij Karakorskij, 30 min.) 

15.00-15.45 Człowiek pogranicza - projekcja filmu Amulety i definicje, czyli szkic do portretu Jerzego Ficowskiego (reż. Paweł Woldan, 30 min.) 

16.00-19.00 Wielokulturowe Węgry 
Prezentacja: Sándor Csoóri (poeta, przewodniczący Światowego Związku Węgrów), Júlia Balogh, Tinka Nyisztor 
- Wieczór poezji Sándora Csóriego 
- Na ziemi Aromunów (reż. Júlia Balogh, 30 min.) 
- Dzieci św. Stefana w Mołdawii rumuńskiej (reż. Júlia Balogh, 35 min.) 

20.00 Przed deszczem - film fabularny (reż. Milcho Manchevski, 108 min.) 

NIEDZIELA, 10 października 
9.30-11.30 Wielokulturowa Białostocczyzna - filmy Telewizji Białystok 
Prezentacja: Jerzy Kalina, Andrzej Romańczuk, Mikołaj Wawrzeniuk 
- Rosyjska dusza - słowiańska dusza (real. Bohdan Dudko, Andrzej Romańczuk, 22 min.) 
- Odrodzenie (real. Andrzej Romańczuk, 24 min.) 
- Jako i my odpuszczamy (real. Jerzy Kalina, 20 min.) 
- Śniła mi się Hana (real. Mikołaj Wawrzeniuk,16 min.) 
- Villa Sokrates (real. Mikołaj Wawrzeniuk, 13 min.) 

11.30-14.00 Bałkany 
Prezentacja: Krzysztof Czyżewski i Mazllum Saneja 
- Wszyscy jesteśmy sąsiadami (reż. Debbie Christie, 60 min.) 
- Lament po utracie rodziny (64 min.) 

Opisy filmów 

To są inne światy 
Artyści, którzy wyrośli wśród betonowej kultury Śląska uciekli przed hałaśliwym światem do drewnianych domów z daleka od cywilizacji. Zamieszkali w wiosce łemkowskiej, tworząc mniejszość cywilizacyjną wśród mniejszości narodowej. Jak na innych przystało, nowi nie zostali zaakceptowani przez większość. Bohaterowie filmu - Ola i Mirek uważają, że dopiero tutaj znaleźli swobodę i harmonię. 

realizacja: Krzysztof Krzyżanowski 
produkcja: TV Kraków 
czas: 20 min. 

Razem bez fałszu 
Jurgów to wieś zamieszkała przez Słowaków i Polaków. Podczas jubileuszu 450-lecia powstania osady doszło do dyskusji organizacji reprezentujących mniejszość słowacką w Polsce. Problemów, które zrodziły się podczas tych wydarzeń, nie dostrzegają zwykli mieszkańcy Jurgowa. Ich jednoczy orkiestra. 

realizacja: Krzysztof Krzyżanowski 
produkcja: TV Kraków 
czas: 20 min. 

By byli jedno 
Na Podlasiu, gdzie stykają się różne kultury i religie odbywają się Kodeńskie Dni Ekumeniczne. Przybywają na nie młodzi z całej Polski, aby tutaj szukać jedności. Uważają, że ekumenizm rodzi się podczas zwykłych kontaktów między ludźmi. Zawiązują przyjaźnie, które przerastają wiekowe podziały. 

realizacja: Sławomir Mazur 
produkcja: TV Kraków 
czas: 20 min. 

Gwiazdy nad Berdyczowem 
Opowieść o nieśmiertelnej sile (wiary i kultury ludowej), która żyje mimo nędzy, na jaką los skazał mieszkańców wsi Leśna Słobidka na Ukrainie - etnicznych Polaków. 

reżyseria: Joanna Wierzbicka 
produkcja: Ukrtelefilm, Ukraina, 1996 
czas: 37 min. 

I nie wódź nas na pokuszenie 
Film z gatunku "art-cinema". Film-modlitwa: o kobiecej duszy, błąkającej się wokół zburzonych światyń zniszczonego świata, o wielkiej sile przyrody i duchowości. 
Zdjęcia prezentują świątynie Wołynia, dom-muzeum ukraińskiej poetki Łesi Ukrainki oraz prace znanej artystki Kateryny Biłokur. Trzecia nagroda na Festiwalu "Złota Oranta" I Ogólnoukraińskiego Święta Sztuki w 1995 roku. 

reżyseria: Irina Bonitenko 
produkcja: Ukrtelefilm 1992, Ukraina 
czas: 20 min. 

Bławatki za Bugiem 
Film o Białorusinach w Polsce, zrealizowany przez telewizję białoruską. Prezentuje centra kultury białoruskiej w Polsce, sylwetki twórców i problem zachowania tożsamości narodowej. 

reżyseria: Ryszard Jasiński 
produkcja: Białorusfilm 
czas: 22 min. 

Turusy na kolesach (Bujdy na resorach) 
"Spojrzenie od strony Białorusi na otwierająca się zachodnią granicę z Polską. Opowiada o życiu organizującym się w okolicah przejścia granicznego – bo żyć jakoś trzeba, oczekując na wjazd do Polski 24, 48, a może i 72 godziny. Dokładny czas jest nieistotny, najważniejsze, że się dłuży. Samym filmem rządzi jednak klasyczna zasada trzech jedności: czasu, miejsca i akcji. Film otwiera obraz uderzająco symboliczny, widok uschniętego drzewa o konarach rozłożonych jak ramiona krzyża - czy to ukrzyżowana Białoruś, nad którą krążą chmary krzyczącego i żarłocznego ptactwa? Wiemy, że ludność spontanicznie wznosi dziś krzyże przy wsiach." 
Jadwiga Głow, Universitas nr 21, 1998 
Film czarno-biały. 

reżyseria: Galina Adamowicz 
produkcja: Białoruś, 1992 
czas: 9 min. 

Ostatni kolaż Paradżanowa 
Siergiej Paradżanow urodził się w 1924 roku w Tbilisi w Gruzji, w rodzinie ormiańskiej. Wszechstronnie utalentowany (malarz, poeta, reżyser) wybrał film jako łączący wszystkie rodzaje sztuk. Jego oryginalne obrazy filmowe: "Cienie zapomnianych przodków", "Kwiat granatu", "Legenda o twierdzy suramskiej", "Aszik-Kerib" dały początek słynnej filmowej "Szkole Paradżanowa". Poetyckie filmowe freski nasycone są symbolami i emocjami. 
Paradżanow, trzykrotnie więziony, spędził wiele lat w łagrach. Zmarł w 1990 roku. 
Francusko-armeński dokument wykorzystuje zdjęcia archiwalne, fragmenty filmów, wywiady, artykuły i rozmowy z bliskimi oraz z samym mistrzem. 

czas: 65 min. 

Legenda o twierdzy suramskiej 
Film poetycki, sięgający, podobnie jak i inne dzieła Paradżanowa, "do zbiorowej pamięci, do mitów kształtujących nie tyle naszą kulturową świadomość, co raczej jakąś podświadomą wrażliwość". Opowieść osnuta na motywach średniowiecznej legendy z Kaukazu o twierdzy suramskiej, strzegącej kraju przed najazdem. Według okrutnej przepowiedni umocnienia fortecy miały się rozpadać aż do momentu, gdy znajdzie się ochotnik, który pozwoli zamurować się w murach twierdzy. 

reżyseria: Siergiej Paradżanow 
produkcja: ZSRR, 1984 
czas: 84 min. 

Magazyn Telewizji Litewskiej dla mniejszości rosyjskiej 
Reportaż prezentuje kawiarnię artystyczną w Wilnie. 

czas: 20 min. 

Magazyn Telewizji Litewskiej dla mniejszości białoruskiej 
Cotygodniowy magazyn dla Białorusinów. Tym razem problematyka świąteczna i relacja z koncertu muzyki cerkiewnej. 

realizacja: Tatiana Duboviec 
czas: 20 min. 

Drzewo życia 
O stosunkach litewsko-żydowskich podczas II wojny światowej. Współcześni Żydzi wspominają holocaust i rodziny litewskie, które pomogły im przetrwać. Unikalne zdjęcia archiwalne. 

reżyseria Lilia Kopač 
produkcja: Telewizja Litewska 
czas: 60 min. 

Sztandary 
Film poświęcony udziałowi mniejszości narodowych w obronie niepodległości Litwy w styczniu 1991 roku, w związku z agresją ZSRR. 

reżyseria: Vitalij Karakorskij 
czas: 30 min. 

10 lat wieczności 
Film o sytuacji współczesnej mniejszości żydowskiej na Litwie. 

reżyseria: Lilia Kopač 
produkcja: INFORUM, Wilno 1998 
czas: 32 min. 

Dzieci Świętego Stefana w Mołdawii rumuńskiej 
Film o grupie Cyganów csango. O ich losie i obecnej sytuacji opowiada m.in. etnograf Tinka Nyisztor. 

reżyseria: Júlia Balogh 
produkcja: Duna TV, Węgry 
czas: 35 min. 

Na ziemi Aromunów 
Aromun znaczy tyle co Prarumun. Aromuni są przekonani, że ich naród, mieszkający od wieków na tych samych terenach (dzisiejsza Macedonia i Grecja) stanowi kolebkę wszystkich Rumunów. Utrzymują, że Rumuni siedmiogrodzcy stąd właśnie powędrowali na tereny obecnej Rumunii, w tym do Siedmioogrodu w XIII wieku. 
Zaprzeczają podaniom rumuńskim, według których z kolei to oni przybyli w tę część Bałkanów w późniejszych wiekach. "To jest tak, jakby syn powiedział, że urodził matkę" - mówi jeden z aromuńskich rozmówców. 
Film o przeszkodach, jakie napotyka grupa w kultywowaniu własnej kultury. 

reżyseria: Júlia Balogh 
produkcja: Duna TV, Węgry 
czas: 30 min. 

Przed deszczem 
Tryptyk składający się z części: Słowa, Twarze, Obrazy. 
Słowa to opowieść o prawosławnym mnichu, który wbrew zakazowi udziela schronienia w monastyrze muzułmańskiej dziewczynie. Dziewczyna ginie zastrzelona przez brata za związek z mężczyzną innej wiary. 
Bohaterka Twarzy, angielska pisarka, musi dokonać wyboru między mężem a macedońskim kochankiem. Mąż ginie jednak w zamachu terrorystycznym. 

W Obrazach macedoński fotografik, po powrocie w rodzinne strony, próbuje zapobiec samosądowi nad muzułmańską dziewczyną. Zostaje zastrzelony przez brata za złamanie prawa "więzów krwi". Film wieloznaczny: o korzeniach konfliktu jugosłowiańskiego i o kruchej granicy życia i śmierci. Nagrodzony Złotym Lwem na Festiwalu w Wenecji w 1994 roku. 

reżyseria: Milcho Manchewski 
produkcja: Wielka Brytania-Francja-Macedonia 1994 
czas: 108 min. 

Rosyjska dusza - słowiańska dusza 
Próba odpowiedzi na pytanie, czym jest tytułowa "słowiańska dusza". 
Film zrealizowany podczas I Festiwalu Kultury Rosyjskiej w 1997 roku w Białymstoku. 

realizacja: Bohdan Dudko, Andrzej Romańczuk 
produkcja: Telewizja Białystok 
czas: 22 min. 

Odrodzenie 
Opowieść o historii muzyki cerkiewnej: od jej powstania, przez lata komunizmu aż do obserwowanego od 10 lat ożywienia zainteresowania prawosławną muzyką sakralną. W materiale wykorzystano wypowiedzi uczestników zeszłorocznego Festiwalu Muzyki Cerkiewnej w Hajnówce. 

realizacja: Andrzej Romańczuk 
produkcja: Telewizja Białystok 
czas: 24 min. 

Jako i my odpuszczamy 
Tematem reportażu jest spór wokół pomnika w Bielsku Podlaskim, poświęconego pamięci kilkudziesięciu woźniców, rozstrzelanych w 1946 roku. 

realizacja: Jerzy Kalina 
produkcja: Telewizja Białystok 
czas: 20 min. 

Śniła mi się Hana 
Mieszkańcy okolic Gródka wspominają swoich sąsiadów - przedwojennych Żydów. 

realizacja: Mikołaj Wawrzeciuk 
produkcja: Telewizja Białystok 
czas: 16 min. 

Villa Sokrates 
Relacja z inauguracji działalności Villi Sokrates, założonej przez białoruskiego pisarza Sokrata Janowicza w Krynkach. 

realizacja: Mikołaj Wawrzeniuk 
produkcja: Telewizja Białystok 
czas: 13 min. 

Wszyscy jesteśmy sąsiadami 
W bośniackiej wiosce, kilkanaście kilometrów od linii frontu mieszkają Serbowie, Chorwaci i Muzułmanie. Kobiety prowadzą domy, mężczyźni walczą na froncie. Film "o zwykłych ludziach, w których życie wdziera się wojna – burząc spokój i domowy ład". 

reżyseria: Debbie Christie 
czas: 60 min. 

Lament po utracie rodziny 
Historia rodziny węgierskiego powroźnika z Marinci, miejscowości, która po II wojnie znalazła się w granicach Jugosławii. Wśród sześciu jego zięciów byli: Niemiec, Serb, Węgier, Chorwat. Kilku z żyjących do dziś członków dużej niegdyś rodziny wspomina przeszłość. 

produkcja: Węgry 
czas: 64 min.

Artykuły prasowe: 
Mniejszości w kadrze, "Gazeta Współczesna" 8.10.1999 
Kamera dla mniejszości, "Gazeta Wyborcza" Białystok 11.10.1999 
Filmowe Sejny, "Kurier Poranny" 11.10.1999 
Filmy o mniejszościach narodowych ożywają w Sejnach. Rozmowa z Krzysztofem Czyżewskim, "Krajobrazy" 17.10.1999 
Jacek Buraczewski, Bohaterowie mniejszości, "Krajobrazy" 17.10.1999