Krzysztof Czyżewski
Krzysztof Czyżewski - Praktyk idei, animator kultury, poeta i eseista, redaktor.
Praktyk idei, animator kultury, poeta i eseista, redaktor.
Ukończył filologię polską na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Temat pracy dyplomowej: Księga Drogi Czesława Miłosza.
Początkowo silnie związany z ruchem recytatorskim i teatru amatorskiego.
W latach 1978-1983 pracował jako aktor i instruktor w Stowarzyszeniu Teatralnym "Gardzienice". Odbył wówczas szereg podróży po świecie, głównie do miejsc gdzie zachowała się żywa kultura tradycyjna.
W 1984 roku poślubił Małgorzatę Sporek, z którą od tej pory będzie wspólnie realizował wszystkie swoje przedsięwzięcia w życiu i kulturze.
W trakcie stanu wojennego w Poznaniu został współzałożycielem i redaktorem podziemnego pisma "Czas Kultury", z którym współpracował do końca lat 80.
W 1985 roku - w oparciu o poezję m. in. Miłosza, Ficowskiego, Papuszy, Szewczenki, Mieżełajtisa i pieśni pogranicza - realizuje spektakl recytatorski pt. "Garść wierzbowych gruszek", który wykona ponad dwieście razy w różnych miastach i wioskach całej Polski, i który w dużej mierze będzie antycypował jego przyszłe zainteresowania pograniczem kultur.
W drugiej połowie lat 80. wykładał historię kultury i estetyki w Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych w Poznaniu oraz założył własny teatr "Arka" przy domu kultury "Dąbrówka" w Poznaniu, z którym zrealizował m. in. spektakl "Czarny polonez" wg. Wierzyńskiego.
W 1987 roku nawiązuje współpracę z Wojciechem i Bożeną Szroederami prowadzącymi Gminny Ośrodek Kultury w Czarnej Dąbrówce na Kaszubach. W latach 1987-1990 realizują wspólnie projekt "Wioska Spotkania", w którym uczestniczyli twórcy kultury alternatywnej z Polski i ze świata. Reżyseruje wówczas spektakle "Poemat góry" (w oparciu o poezję Cwietajewej i duchowne stichy staroobrzędowców) oraz "Tętent" (wg. "Krwawych godów" Lorki).
W 1990 roku był jednym z inicjatorów powstania Fundacji "Pogranicze" i został jej prezesem. W 1991 roku, wraz z niektórymi członkami zespołu "Arka" i zespołu z Czarnej Dąbrówki, przeniósł się do Sejn, gdzie zainicjował powstanie Ośrodka "Pogranicze — sztuk, kultur, narodów" i został jego dyrektorem.
Wraz z zespołem “Pogranicza”, twórca i realizator m. in. programów:
Centrum Dokumentacji Kultur Pogranicza, Szkoła Pogranicza, Otwarte Regiony Europy Środkowowschodniej, Środkowoeuropejskie Forum Kultury, Człowiek Pogranicza, Gra szklanych paciorków, Wędrowna Akademia “Nowa Agora”, Dialog Międzykulturowy na Kaukazie i w Azji Środkowej, Akademia Dialogu Partnerstwa Wschodniego, Medea/Ponte, Opowieści o Współistnieniu.
Wspólnie z zespołem „Pogranicza” stworzył Międzynarodowe Centrum Dialogu, otwarte przez Prezydenta RP w wigilię prezydencji Polski w EU, 30 czerwca 2011 roku w odremontowanym dworze rodziny Czesława Miłosza w Krasnogrudzie na granicy polsko-litewskiej.
W 1994 roku powołał do istnienia pismo "Krasnogruda" i został jego redaktorem naczelnym. Redaktor naczelny “Almanachu Sejneńskiego”.
W Wydawnictwie Pogranicze jest redaktorem serii wydawniczych "Meridian" i “Sąsiedzi”.
Jako eseista współpracował z paryską “Kulturą” do końca jej istnienia. Jego eseje ukazują się w prasie polskiej (Tygodnik Powszechny, Gazeta Wyborcza, Konteksty, Borussia, Midrasz, Znak, Kafka i in.) i zagranicznej (Lettre International, Central Europe Review, Alphabet City, Books in Canada, Lihtungen, Kortaras, Kulturny Żivot, Siauras Atenai, Frahmenty, Observator Cultural, Kritika, Polin, Michigan Quaterly Review i in.).
W 2001 r. opublikował książkę “Ścieżka pogranicza”, a w 2008 r. zbiór esejów „Linia powrotu. Zapiski z pogranicza” (książka jesieni pisma „Nowe Książki”, nominacja do finału nagrody „Cogito”). W 2014 r. w wydawnictwie „Medeia” ukazuje się jego książka „Miłosz. Tkanka łączna”. Jest współautorem i redaktorem książek „Warto zapytać o kulturę” (t. 1-4)„Podręcznik dialogu. Zaufanie i tożsamość” , „The Handbook of Dialogue. Trust and Identity” (2011) oraz „Miłosz – Dialog – Pogranicze” (2012) oraz „Podlasie. Pamięć – Tożsamość – Rozwój” (2014).
Prowadzi zainicjowaną przez siebie podczas wojen w byłej Jugosławii międzynarodową latającą kawiarnię literacką “Café Éuropa”, której spotkania, łączące czytania poezji z muzyką i dyskusją, odbyły się m.in. w Sarajewie, Bukareszcie, Krakowie, Amsterdamie, Sztokholmie, Warszawie, Barcelonie i Nowym Jorku.
Jako członek rady d/s kultury współpracował przez szereg lat z Instytutem Społeczeństwa Otwartego w Budapeszcie.
Członek Rady i współautor projektu Kraków – Europejska Stolica Kultury 2000. W latach 2010-2011 dyrektor artystyczny projektu Lublin – Europejska Stolica Kultury. Od lipca 2012 dyrektor artystyczny ESK Wrocław 2016.
Laureat stypendium dla innowatorów społecznych i członek Stowarzyszenia Ashoka.
Przewodniczący kapituły Nagrody im. Ireny Sendlerowej. Przewodniczący Rady Kongresu Kultury Partnerstwa Wschodniego.
Jeden z inicjatorów i przewodniczący międzynarodowego stowarzyszenia European Network of Literary Centers HALMA z siedzibą w Berlinie.
Animator programów dialogu międzykulturowego w Europie Środkowej, na Bałkanach, Kaukazie, Azji Środkowej, Indonezji, Bhutanie i innych pograniczach świata.
Wykładowca m. in. Uniwersytetu Warszawskiego, Uniwersytetu Wileńskiego, New School University (Nowy Jork), Transregional Center for Democratic Studies (Kraków), Salzburg Seminar, Instytutu Nauk Humanistycznych przy Uniwersytecie Lwowskim, Boston University, Berkeley University, Harvard University. W 2007 r. wygłosił prestiżowy “Copernicus Lecture” w Michigan University.Od wiosny 2015 r. visiting professor Rutgers University i Uniwersytetu Bolońskiego.
Laureat m. in. Nagrody Fundacji POLCUL (Melbourne 1992), Nagrody Artystycznej Młodych im. S. Wyspiańskiego (Warszawa 1992), nagrody paryskiej "Kultury" za rok 1996, Nagrody im. Gabora Bethlena dla człowieka Europy Środkowej (Budapeszt 1998), Medalu św. Jerzego przyznanego przez "Tygodnik Powszechny" (Kraków 2000), tytułu „Zasłużony dla tolerancji” przyznawanego przez Fundację Ekumeniczną „Tolerancja” (Warszawa 2003), Srebrnego Medalu „Zasłużony Kulturze – Gloria Artis” (Warszawa 2005), Nagrody im. A. Gieysztora przyznawanej przez Fundację Kronenberga (Warszawa 2007), nagrody „Nowa Kultura Nowej Europy” (Krynica 2007) oraz przyznawanej przez Klub Inteligencji Katolickiej nagrody „Pontifici” (Warszawa 2008). W 2008 roku został Ambasadorem Europejskiego Roku Dialogu Międzykulturowego, a także Honorowym Ambasadorem Województwa Podlaskiego. Przez prezydenta Litwy odznaczony Orderem Giedymina (2001), przez prezydenta RP Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (2010). Przez Jerzego Giedroycia w 1999 roku został uhonorowany nagrodą "Małego Berła Kultury Polskiej". W 2012 odebrał statuetkę Angelusa Lubelskiego 2011 w kategorii Animator Życia Kulturalnego. W 2014 roku otrzymał Dan David Prize (Tel Awiw), Nagroda Dana Davida to jedno z najważniejszych w świecie wyróżnień za wybitne osiągnięcia w nauce, sztuce i działalności społecznej. Przyznawana jest w trzech dziedzinach: Przeszłość, Teraźniejszość i Przyszłość. Krzysztof Czyżewski otrzymał nagrodę w dziedzinie „Przeszłość”, wspólnie ze światowej sławy historykami, Pierrem Nora i Saulem Friedlanderem. W 2015 otrzymał Nagrodę im. Ireny Sendlerowej przyznawaną przez Fundację Taubego. Za swoje dokonania twórcze w 2016 r. odebrał w Łomży Nagrodę i Medal Zygmunta Glogera. Za wybitny wkład i szczególne zasługi dla litewskiej kultury i sztuki, Decyzją Ministra Kultury Republiki Litewskiej Šarūnasa Birutisa z dnia 12 października 2016 Krzysztof Czyżewski został odznaczony Honorową Złotą Gwiazdą Ministerstwa Kultury Republiki Litewskiej "Nieś swoje światło i nie przestawiaj wierzyć". W 2017 r. Krzysztof Czyżewski został uhonorowany nagrodą „Neptun”, przyznawaną przez miasto Gdańsk polskim i zagranicznym twórcom, których artystyczna działalność nawiązuje do gdańskiej tradycji bądź współczesności, zaś ich dorobek pozostawia trwały ślad w historii miasta. W 2018 roku został Honorowym Obywatelem Gminy Kadzidło. W 2018 roku jury Nagrody Znaku i Hestii im. ks. Tischnera i nagrodziło "Małe centrum świata" Krzysztofa Czyżewskiego. W 2020 roku otrzymał tytuł "Ambasadora Wschodu. W 2020 roku
Krzysztof Czyżewski został laureatem VIII Nagrody Ambasadora Nowej Europy. Nagrodę przyznaje corocznie Europejskie Centrum Solidarności oraz Kolegium Europy Wschodniej im. Jana Nowaka Jeziorańskiego za najlepszą publikację wydaną w języku polskim przez polskie wydawnictwo. I za taką książkę roku 2019 jurorzy nagrody uznali książkę Krzysztofa Czyżewskiego „W stronę Xenopolis". 3 maja 2021 Krzysztof Czyżewski odebrał Nagrodę Obojga Narodów przyznawaną przez Zgromadzenie Parlamentarne Sejmu i Senatu Rzeczypospolitej Polskiej i Sejmu Republiki Litewskiej. Nagroda ta przyznawana jest za znaczący wkład we współpracę Polski i Litwy autorom dzieł literatury i sztuki, wydawcom, naukowcom, ludziom kultury.
Wraz z zespołem Fundacji Pogranicze otrzymał z rąk prezydenta parlamentu włoskiego, Pier Ferdinando Casiniego, Nagrodę im. Alexandra Langera (Rzym 2004), z rąk byłej przewodniczącej Bundestagu, Rity Süssmuth i Towarzystw Polsko-Niemieckich „Nagrodę Dialogu” (Berlin 2006), z rąk ministra Władysława Bartoszewskiego Dyplom Ministra Spraw Zagranicznych za wybitne zasługi dla promocji Polski w świecie (Warszawa 2000), a z rąk Ambasadora Izraela, Szewacha Weissa dyplom za zasługi dla ochrony dziedzictwa kultury żydowskiej w Polsce (Kraków 2001). W 2008 roku, razem z zespołem „Pogranicza” otrzymał Nagrodę im. Jerzego Giedroycia (Warszawa) oraz Nagrodę Honorową Pro Publico Bono (Kraków), a w 2009 roku na Światowym Kongresie Esperanto „Medal Tolerancji”.
