Pracownia Centrum Dokumentacji Kultur Pogranicza

PRACOWNIA
CENTRUM DOKUMENTACJI KULTUR POGRANICZA

Pracownia Centrum gromadzi, opracowuje, udostępnia i upowszechnia zbiory biblioteczne. Obejmują one obszar tematyczny poświęcony dziedzictwu kulturowemu narodów Europy Środkowo-Wschodniej, Azji i Kaukazu. Jest to unikalna kolekcja, stale uzupełniania o wydawnictwa zarówno archiwalne, jak i ukazujące się na rynku nowości. Systematycznie gromadzone zbiory należą do jednych z największych o takiej specyfice w Polsce i świecie.

Zbiory Centrum są wielojęzyczne. Oprócz publikacji w języku polskim i angielskim znajdują się w nich materiały w języku litewskim, rosyjskim, białoruskim, ukraińskim, czeskim, słowackim, węgierskim, rumuńskim, jidysz, hebrajskim oraz w językach narodów bałkańskich i narodów azjatyckich. Kolekcja posiada internetowy katalog zbiorów, użytkownikom udostępniana jest w czytelni Centrum wyposażonej w stanowiska komputerowe z dostępem do Internetu, odtwarzacze audio i wideo oraz ksero i skaner.

Centrum Dokumentacji Kultur Pogranicza posiada liczne pracownie tematyczne, w oparciu o które prowadzi całoroczną działalność merytoryczną, edukacyjną, wystawienniczą i artystyczną. Bogate kolekcje wykorzystywane są przy pisaniu artykułów, książek, prac magisterskich, licencjackich i doktorskich oraz tworzeniu bibliografii.

PRACOWNIA EUROPY ŚRODKOWO-WSCHODNIEJ

Gromadzi zbiory książkowe tworzące bogatą wielojęzyczną kolekcję, która obejmuje tematykę pogranicz, tolerancji, wielokulturowości, tożsamości, nacjonalizmu, globalizacji, praw człowieka, filozofii, antropologii, etnografii, religioznawstwa, filmu, teatru, mniejszości etnicznych, wyznaniowych i narodowych. Pracownia ma również działy literatury, kultury, historii i folkloru takich państw, jak Słowenia, Czechy, Słowacja, Jugosławia, Bułgaria, Serbia, Kosowo, Czarnogóra, Albania, Chorwacja, Macedonia, Bośnia i Hercegowina, Węgry, Rumunia, Mołdawia, Ukraina, Białoruś, Rosja, Austria, oraz Wojewodina i była Jugosławia,a także materiały o Europie, Europie Środkowo-Wschodniej, Spiszu, Orawie, Huculszczyźnie i Łemkowszczyźnie, Bałkanach, Bukowinie, Rusi Zakarpackiej i Siedmiogrodzie.

PRACOWNIA KRAJÓW NADBAŁTYCKICH

Posiada m.in. bogatą kolekcję lituaników, którą tworzą książki, czasopisma, filmy fabularne, dokumentalne, reportaże, migawki, pocztówki, fotografie, ryciny, a także starodruki dotyczące życia, historii i kultury Litwinów. Obszerną część tych zbiorów stanowią materiały przekazane przez Tomasa Venclovę. Pracownia obejmuje również literaturę, historię i kulturę Łotwy, Estonii, Polski i Niemiec, a także materiały na temat Prus, Bałtów, Słowian, Kaszubów i Ślązaków.

BIURO WYCINKÓW PRASOWYCH

Stanowi bogatą i bezcenną bazę informacji z regionu, kraju oraz całego świata. Od wielu lat zbierane i gromadzone są artykuły z prasy polskiej (regionalnej i ogólnokrajowej) i zagranicznej. Obok tematów przewodnich, które powyżej zostały już wyszczególnione, kolekcja posiada ważny dział: poeci i pisarze polscy i zagraniczni (Czesław Miłosz, Stefan Chwin, Marek Edelman, Jerzy Ficowski, Günter Grass, Zbigniew Herbert, Jan Paweł II, Bohumil Hrabal, Henryk Grynberg, Jerzy Giedroyc, Sokrat Janowicz, Amos Oz, Franz Kafka, Bohdan Osadczuk) oraz kolekcję materiałów na temat historii mateczka Jedwabne. Zawiera także bogaty zbiór dokumentacji prasowej z dotychczasowej pracy Ośrodka i Fundacji Pogranicze.

W PRACOWNI CZASOPISM

Obszerną część zbiorów wielojęzycznej kolekcji stanowią czasopisma polskie o tematyce kulturalnej, politycznej, społeczno-kulturalnej, historycznej, literacko-artystycznej, teatralnej, naukowej. Znaczna część to czasopisma o zamieszkujących w Polsce mniejszościach narodowych: Białorusinach, Ukraińcach, Litwinach, Łemkach, Słowakach, Czechach, Cyganach i Żydach, a także czasopisma poświęcone problematyce pogranicz kulturowych, współistnienia i przenikania się elementów różnych kultur, języków, obyczajów oraz religii.

PRACOWNIA FILMOWA

Gromadzi najwybitniejsze filmy fabularne i dokumentalne reżyserów europejskich oraz azjatyckich, a także filmy poruszające problematykę stanowiącą specyfikę tematyczną miejsca, jakim jest pracownia Centrum. Znajdują się w niej również reportaże i migawki, bajki i baśnie dla dzieci i młodzieży oraz wybitne spektakle teatralne i materiały o ośrodkach kulturalnych w Polsce i na świecie. W oparciu o zbiory pracowni prowadzone są liczne prezentacje i spotkania edukacyjne. Z pracowni filmowej korzystali również miłośnicy kina i osoby poszukujące materiałów do prac naukowych.

PRACOWNIA AZJI ŚRODKOWEJ I KAUKAZU

Jako samodzielna część zbioru została utworzona w roku 2009. Zbiory Pracowni obejmują  książki, czasopisma, kolekcję muzyczną, pocztówki i ryciny w licznych działach tematycznych: Tatarzy, islam, mistycyzm, G.I. Gurdjeff, Arabowie, Azja Środkowa, Kaukaz, Azerbejdżan, Gruzja, Tadżykistan, Uzbekistan, Armenia, Dagestan, Bliski Wschód, Irak, Iran, Kurdystan, Kirgistan, Kazachstan, Osetia, Czeczenia, Afganistan, Eurazja, Turcja. 

PRACOWNIA REGIONALNA

Jest najczęściej odwiedzaną pracownią Centrum. Przez cały rok z jej zbiorów korzystają mieszkańcy Sejn i okolic, a także osoby zainteresowane regionem oraz dziennikarze i emigranci poszukujący swoich korzeni. Na podstawie zgromadzonych w Pracowni materiałów wydawany jest w Pograniczu rocznik „Almanach sejneński”. Dział obejmuje Sejneńszczyznę i Suwalszczyznę oraz Augustów i Białystok. Zbiór gromadzi publikacje o regionie, literaturę i sztukę twórców regionalnych, książki o historii regionu, przewodniki, materiały archiwalne, czasopisma, współczesne i archiwalne pocztówki i fotografie, a także bogaty dział dokumentacyjny będący zapisem wspomnień mieszkańców Sejneńszczyzny. Obszerną część zbioru stanowią materiały o mniejszościach etnicznych i wyznaniowych regionu: Żydach, Rosjanach staroobrzędowcach, Litwinach, Cyganach, ewangelikach czy prawosławnych, a także Tatarach. W czasie roku w oparciu o zbiory pracowni regionalnej realizowane programy edukacyjne we współpracy ze szkołami z Sejn i okolic.

PRACOWNIA JUDAISTYCZNA

Posiada bardzo bogate i cenne wielojęzyczne zbiory książkowe, zarówno starodruki z początku XIX wieku, jak i publikacje przedwojenne i współczesne.

Zbiory, także w języku jidysz, obejmują materiały w działach: literatura żydowska, język jidysz i hebrajski, kultura, sztuka fotografii i malarstwo, judaizm, filozofia, chasydyzm, muzyka klezmerska, Karaimi, Żydzi w Rzeczypospolitej, Żydzi miast polskich, Żydzi w Europie i na świecie, Żydzi w Ameryce i Nowym Jorku, Holokaust, antysemityzm, Izrael. Jest tu także duża kolekcja muzyki klezmerskiej, kolekcja starych i współczesnych rycin, fotografii i pocztówek, filmoteka, czasopisma oraz pamiątki kultury materialnej. Materiały pracowni judaistycznej każdego roku służą jako pomoce edukacyjne przy prowadzeniu lekcji. 

PRACOWNIA CYGANOLOGICZNA

To książki, czasopisma, filmy fabularne, dokumentalne, reportaże, migawki, pocztówki, fotografie, ryciny, a także stare dokumenty opowiadające o życiu, historii, kulturze Cyganów. Dużą część zbiorów stanowią materiały przekazane przez Jerzego Ficowskiego. Ta wielojęzyczna kolekcja, także w języku romanes, liczy kilkaset książek w takich działach, jak: historia, literatura i poezja, baśnie i bajki, religia i wiara, obrzędowość i zwyczaje, język, Holokaust, pieśni i taniec, organizacje romskie.

PŁYTOTEKA

Obejmuje zbiory muzyczne prezentujące muzykę tradycyjną, folkową, jazzową, klasyczną, religijną, klezmerską oraz cygańską, a także muzykę poszczególnych krajów i regionów Europy i Azji. Działy reprezentowane są przez wybitnych wykonawców i kompozytorów, m.in. takich jak David Krakauer, Django Reinhardt, Osvald Golijov, Arvo Part, The Hilliard Ensemble, Habrera Hativit, Taraf de Haidouks

PRACOWNIA POCZTÓWEK I FOTOGRAFII

Gromadzi karty korespondencyjne oraz pocztówki czarno-białe, kolorowane, sepiowe i barwne. Najstarsze widokówki z wizerunkami miast Europejskich i krain Azji pochodzą z końca XIX wieku. Kolekcja liczy 12 tysięcy kart prezentujących poszczególne europejskie i azjatyckie państwa, krainy, miasta oraz ich mieszkańców, a także tematy takie, jak: dworce kolejowe, świątynie, pogranicza, etnografia, historia, kawiarnie, malarstwo, mapy, mosty, osobliwości, postacie historyczne, typy ludowe, zeppeliny.

PRACOWNIA RYCIN

Obejmuje działy: cyganika, judaika, kraje bałkańskie, kraje azjatyckie, kraje słowiańskie, Kaukaz, Muzułmanie, miejsca (kawiarnie, mosty, dworce, granice), postacie (derwisze, muzykanci, wędrowcy), typy ludowe, Transylwania (Węgry, Rumunia), Bukowina (Ukraina, Rumunia, Mołdawia), sceny rodzajowe, etnografia regionalna. Ryciny, litografie, linoryty, grawiury wchodzące w skład kolekcji to liczący ponad tysiąc egzemplarzy zbiór – najstarsze datowane są na koniec wieku XVIII.

CDKP jest zapleczem merytorycznym wszelkich działań Ośrodka Pogranicze, a także pracy szkół Sejneńszczyzny, z którymi prowadzona jest całoroczna współpraca. Pracownia Europy Środkowo-Wschodniej, Pracownia Krajów Nadbałtyckich, Biuro Wycinków Prasowych, Pracownia Filmowa, Pracownia Azji Środkowej i Kaukazu Pracownia Regionalna, Pracownia Rycin, Pracownia oraz Pracownia Pocztówek i Fotografii Czasopism stanowią części tematycznie uzupełniającego się wzajemnie zbioru.

KOLEKCJE CENTRUM DOKUMENTACJI KULTUR POGRANICZA

WIERSZALIŃSKA  KOLEKCJA  PROROKA ILJI zawiera materiały opisujące życie i dzieje niezwykłego człowieka Eliasza Klimowicza, zwanego prorokiem Ilją, oraz historię założonej przez niego sekty, którą stworzył wokół idei budowy cerkwi i Wierszalina – nowej stolicy świata.

W skład kolekcji wchodzą między innymi: biografia Eliasza Klimowicza, zapisy jego widzeń, zeszyty z pieśniami, rękopisy, akafisty, dokumenty urzędowe, artykuły z gazet dotyczące sekty oraz książki Włodzimierza Pawluczuka o Wierszalinie, a także fotografie, odzież proroka, maszynowe zapisy wywiadów i kasety, na których zarejestrowane zostały rozmowy ze świadkami tamtych czasów. Ponieważ jest to jedyna kolekcja w Polsce i świecie, każdego roku cieszy się ogromnym zainteresowaniem. 

KOLEKCJA TOMASA VENCLOVY zawiera książki w większości w języku litewskim oraz – zwłaszcza te dotyczące historii Litwy – w językach niemieckim, francuskim i angielskim. W biblioteczce znajdują się książki emigracyjne, a także wydawane w sowieckiej Litwie i kupowane w emigracyjnej księgarni w Chicago. Tematyka księgozbioru jest bardzo szeroka, można go podzielić na następujące działy: literatura litewska – od XVI wieku do XX wieku, głównie wydania sowieckie; cała historia literatury litewskiej, prace literaturoznawcze dotyczące okresów emigracyjnego, sowieckiego i postsowieckiego; historia Litwy; mniejszości narodowe, sztuka – albumy z malarstwem litewskim, publikacje dotyczące historii architektury litewskiej, historii muzyki, teatru; fotografii, albumy Litwy, Wilna, mitologia, folklor, sztuka ludowa;  czasopisma – egzemplarze periodyków emigracyjnych „Metmenys”, „Akiraciai”,  periodyk czasów wyzwolenia „Sietynas”; rozmaitości – np. senniki, hymny religijne. Są w niej również teksty wszystkich wybitnych pisarzy litewskich.

Tomas Venclova ten bardzo bogaty zbiór książek ze swojej prywatnej biblioteki (ponad 2 tysiące woluminów) przekazał Centrum Dokumentacji wiosną roku 2006.

Unikatowa KOLEKCJA MAP Z KOŃCA XIX I POCZĄTKU XX WIEKU podarowana przez Pawła Huelle. Pisarz odziedziczył ją po dziadku Karolu, byłym oficerze artylerii w Galicji, który używał ich jako map sztabowych podczas pierwszej wojny światowej. W kolekcji dominują szczegółowe mapy wojskowe terenów należących do Austro-Węgier, wydane w Wiedniu przez K.u.k. militär-geographisches Institut. Wielkością wyróżnia się mapa drogowa Królestwa Polskiego w skali 1:504 000. W zbiorze przeważają mapy terenów południowej Polski, ale są też mapy obszarów Polski centralnej, Węgier i Bałkanów.

KOLEKCJA JERZEGO FICOWSKIEGO zawiera liczne i niezwykle cenne materiały dotyczące etnografii, historii, kultury, literatury i sztuki Cyganów przede wszystkim w Polsce, a także dotyczące kultury jidysz oraz pamięci o Szoah i tajemnicy życia i twórczości Brunona Schulza. Składają się na nią przekazane przez Jerzego Ficowskiego stare pocztówki o tematyce cygańskiej, dziewiętnastowieczne ryciny oraz fotografie z własnego archiwum, a także fotografie, które stanowiły ikonografię książki Cyganie w Polsce. Dzieje i obyczaje. Kolekcja to także dokumenty, rysunki i exlibrisy oraz zbiór poświęcony Pupuszy, jedynej poetce-Cygance, która układała i zapisywała w swym własnym cygańskim języku wiersze-pieśni. Pośród przekazanych darów znajdują się cenne książki, unikatowe pisma żydowskie i cygańskie oraz filmy. Ze względu na powszechną wiedzę o posiadanej przez Centrum Dokumentacji kolekcji Jerzego Ficowskiego zbiór jest bardzo często używany i odwiedzany przez znawców i pasjonatów tematu.

W KOLEKCJI CZESŁAWA MIŁOSZA znajdują się przekazane  z biblioteki rodzinnej Andrzeja Miłosza i Grażyny Strumiłło-Miłosz książki autorstwa Czesława Miłosza oraz liczne cenne wydawnictwa Instytutu Literackiego w Paryżu i materiały dotyczące Rzeczypospolitej Wielu Narodów. Są tu również książki, eseje i artykuły poświęcone sylwetce i twórczości Czesława Miłosza.

Kolekcja zawiera także wystawę fotograficzną dokumentującą powroty Czesława Miłosza do Polski; wystawę Mój brat – fotografie z archiwum rodzinnego Andrzeja Miłosza, brata poety, kolekcję starych fotografii i archiwaliów dotyczących dworu w Krasnogrudzie, który związany jest rodzinnie z osobą Czesława Miłosza.

W kolekcji jest też pochodzący z roku 1858 dokument „Lustracja dóbr krasnogrudzkich w powiecie sejneńskim położonych. 1858 rok”, który zawiera opis wszelkich budowli mieszkalnych, gospodarskich i propinacyjnych do dóbr Krasohruda należących. Dokument ten został podarowany Centrum Dokumentacji Kultur pogranicza przez Andrzeja Miłosza. Spisany ręcznie na 257 stronach, zszyty, bez oprawy, opatrzony pieczęciami, podpisany przez właściciela dóbr Teofila Kunata.

Ponieważ dla historii regionu kolekcja stanowi szczególną wartość, wykorzystywana jest bardzo często przez użytkowników.

Wszystkim darczyńcom składamy wielkie podziękowanie za bezcenne dary, które odtąd służyć będą wszystkim spragnionym wiedzy o tradycjach duchowych i kulturowych pogranicz Europy Środkowo-Wschodniej.

PROJEKTY CDKP

MIEDZYNARODOWY WOLONTARIAT W OCHRONIE KRAJOBRAZU KULTUROWEGO NA WARMII I MAZURACH

Projekt realizowany jest w Pracowni Centrum Dokumentacji od roku 2005. Każdorazowo podczas kolejnych rocznych edycji w całym projekcie bierze udział grupa kilkunastu młodych ludzi w wieku 18–26 lat z Polski, Niemiec i Obwodu Kaliningradzkiego. Ich praca skoncentrowana jest wokół problematyki dotyczącej dziedzictwa kulturowego. Jego celem jest uwrażliwianie lokalnych środowisk na problematykę świadomego obchodzenia się z dziedzictwem kulturowym oraz zachęcanie do aktywnego działania na rzecz otaczającego środowiska. Udział w projekcie daje możliwość zdobycia zarówno praktycznych, jak i teoretycznych umiejętności w zakresie ochrony zabytków. Wolontariusze pracują w zespołach międzynarodowych i zajmują się działaniami służącymi ochronie dziedzictwa kulturowego: dokumentowaniem obiektów historycznych, tworzeniem projektów edukacyjnych wspólnie ze społecznością lokalną (zwłaszcza z młodzieżą), nauką praktycznych elementów konserwacji krajobrazu np. archiwizowania zbiorów, konserwacji obiektów. Ze względu na tematykę i profil projektu oraz zasięg jego oddziaływania jest to projekt unikatowy w skali kraju.

Praca wolontariuszy w CDKP skupiona jest na działaniach edukacyjnych w takich obszarach tematycznych jak m.in. Prawosławie: charakterystyka, tradycje i symbolika; Mikołaj Gumilow na Sejneńszczyźnie; Historia i zabytki Moskwy; Kultury alternatywne w Rosji -  punk, subkultura gotycka, straight edge, hip-hop; Idee i zalety wolontariatu; Cechy charakterystyczne krajobrazu kulturowego Sejneńszczyzny;, Cmentarze: ich funkcja i symbolika.

Partnerem programu jest Stowarzyszenie Wspólnota Kulturowa „Borussia” oraz Fundacja Borussia, projekt finansowany jest ze środków Fundacji „Pamięć, Odpowiedzialność i Przyszłość”. Ośrodek Pogranicze jest w programie organizacją partnerską, goszczącą wolontariuszy.

ZAPOMNIANE SĄSIEDZTWO

Praca wokół wielokulturowego dziedzictwa Sejneńszczyzny prowadzona jest w Pracowni Centrum od kilkunastu lat. Od roku 2006 realizowana jest jako program zatytułowany „Zapomniane sąsiedztwo”, który służy odkrywaniu i pogłębianiu wiedzy o przeszłości  regionu. Zbierane są materiały i dokumenty na temat wielokulturowego i wielowyznaniowego dziedzictwa Sejneńszczyzny, odbywają się spotkania, rozmowy z mieszkańcami,  powstają wystawy i publikacje. Ukazaly się broszury „Zapomniane sąsiedztwo. Ewangelicy na Sejneńszczyźnie” oraz „Zapomniane sąsiedztwo. Prawosławni na Sejneńszczyźnie”.

CENTRUM DOKUMENTACJI KULTUR POGRANICZA

Ośrodek „Pogranicze – sztuk, kultur, narodów”
ul. Piłsudskiego 37; 16-500 Sejny
tel. +48 87 516 2189; fax +48 87 516 2765
www.pogranicze.sejny.pl

KONTAKT:
Dział zbiorów CDKP
skryptorium@pogranicze.sejny.pl