W dzisiejszym New York Times pojawił się ciekawy przyczynek na temat polityki "małych rzeczy". Chodzi mi o informację jaka ukazała się na temat nowojorskiego spektaklu Wolnego Teatru Białorusi w teatrze La Mama. Białoruski spektakl przypomniał mi o teatrach, które niegdyś studiowałem. Teatrach tworzących enklawy wolności w represjonowanych społeczeństwach . Celem tych teatrów nie jest wyłącznie wyrażenie poglądów politycznych, ale także kulturalnych, tworzenie sztuki, a nie agitki. Nic dziwnego, że jednym z bardziej znanych ich wielbicieli i zwolenników jest Tom Stoppard, którego twórczość przynależy do podobnego nurtu poważnej refleksji filozoficznej o wydźwięku politycznym.

Zauważyłem jednakże zarówno w artykule Timesa jak i w innych doniesieniach prasowych i reportażach na temat tego teatru coś, co wydaje mi się w ich podejściu do tematu dość problematyczne: pogląd, że wielka sztuka związana jest w jakiś sposób ze złą sytuacją polityczną. Fakt, wielka sztuka stawiająca czoło tyranii staje się heroiczna i przez to godna uwagi. Wydaje mi się jednak mniej oczywistym twierdzenie, iż tyrania jest okolicznością szczególnie sprzyjającą powstawaniu wielkich dzieł. Sądzę że jest wręcz przeciwnie: to właśnie dzięki swojemu dystansowi, tworzona na wygnaniu lub na przekór represjom sztuka jest w stanie stawić czoła tyranii.  Dowodem na to może być tu twórczość Stopparda.

Szczególny argument potwierdzający moją tezę, że dobra polityka sprzyja tworzeniu wielkiej sztuki, odnalazłem w teatrze – w sejneńskim Pograniczu, organizacji kulturalnej działającej w sąsiedztwie Wolnego Teatru Białoruskiego. Pogranicze to jednocześnie fundacja, ośrodek społeczno-kulturalny, ruch, instytucja kulturalna, ośrodek sztuki, szkoła muzyczna i teatr. Korzeniami swoimi sięga tradycji ruchu teatrów studenckich, w których założyciele fundacji brali aktywny udział. Upadek komunizmu w 1989 postawił przed nimi nowe wyzwanie: jaka powinna być rola kultury alternatywnej i w jakim sensie odniosła ona naprawdę zwycięstwo? Zwycięstwo, które przyszło nieoczekiwanie nawet dla samych liderów opozycji, nie mówiąc już o reszcie świata. Pomysł na jaki wpadli założyciele Pogranicza był oryginalny – przeprowadzili się z Poznania do małych Sejn, na polsko-litewskie pogranicze, niedaleko i od granicy z Białorusią.

Fundację swoją założyli w starej żydowskiej dzielnicy miasta. Krok po kroku wchodzili w kulturę pogranicza jaką przedstawiało sobą to oddalone od większych ośrodków miasteczko na polsko-litewsko-białoruskim pograniczu. Obecnie działa tu ośrodek dokumentacji oraz teatr, publikowane jest czasopismo kulturalne oraz wydawane są książki. Dla młodzieży szkół średnich organizowane są lekcje dziedzictwa kulturowego oraz wycieczki kulturoznawcze do miast i regionów, w których nadal żywe są tradycje wielokulturowości. Mają tu także zespół klezmerski stale współpracujący ze znanymi muzykami współczesnej nowojorskiej sceny muzycznej. Prowadzony jest program Nowej Agory poświęcony rozwijaniu działań międzykulturowych w skali ponadnarodowej. A wszystko dzięki sprzyjającej, a nie wrogiej atmosferze politycznej.

Praca z młodzieżą odbywa się w odległym od innych ośrodków miasteczku przy współudziale wybitnych , światowej klasy intelektualistów. I tak w duchu poezji i prozy oraz pod auspicjami Czesława Miłosza powstał ważny międzynarodowy ośrodek kulturalny i artystyczny.

Jednym z największych osiągnięć ośrodka jest sztuka napisana przez młodzież szkolną zatytułowana "Kroniki Sejneńskie". Uczestniczący w jej tworzeniu uczniowie stworzyli makietę swojego miasteczka z okresu międzywojennego, by następnie przy pomocy pieśni, tańca i poezji opowiedzieć historię jego dawnych mieszkańców. Spektakl ten zobaczyłem po raz pierwszy w Sejnach i ponownie w 2008 r. w La Mama, w tym samym teatrze, w którym obecnie wystawia swoją sztukę Wolny Teatr Białoruski. Recenzja sejneńskiego przedstawienia ukazała się w New York Times. Odnotowanie jej przez krytykę udowadnia fakt, że dobra polityka rodzi wielką sztukę.