WĘZŁY PAMIĘCI. SEJNY w księdze najważniejszych miejsc i symboli Rzeczpospolitej: "Węzły pamięci niepodległej Polski".
Projekt „Węzły pamięci” ma na celu przypomnienie wielokulturowej i wieloetnicznej spuścizny II RP.
Projekt „Węzły pamięci” ma na celu przypomnienie wielokulturowej i wieloetnicznej spuścizny II RP. Inspiracją dla projektu był cykl „Lieux de memoire” francuskiego historyka Pierre Nora. Prace nad projektem, którego pomysłodawcą jest prof. Zdzisław Najder, trwały od czerwca 2010 roku, i koordynowane były przez Muzeum Historii Polski we współpracy z Fundacją Węzły Pamięci. W realizację projektu zaangażowało się liczne grono historyków i socjologów, które dokonało rekonstrukcji dawnej mapy pojęć i wyobrażeń o utraconej „Atlantydzie”.
Rezultatem pracy jest książka powstała z inicjatywy ludzi, dla których II RP jest przedmiotem żywej pamięci. Całość publikacji przygotował zespół redakcyjny w składzie: Zdzisław Najder, Anna Machcewicz, Michał Kopczyński, Roman Kuźniar, Bartłomiej Sienkiewicz i Wojciech Włodarczyk. Publikacja zawiera obszerny wybór fotografii, w większości publikowanych po raz pierwszy, które składają się na panoramiczny obraz II Rzeczpospolitej. Do tego na dwóch płytach CD wydano piosenki, sygnały i nagrania znanych osób, jak choćby marszałka Piłsudskiego, Mościckiego czy Starzyńskiego, oraz inne unikatowe zapisy dźwiękowe z archiwum Polskiego Radia.
Wydawcy: Fundacja Węzły Pamięci, Muzeum Historii Polski, Wydawnictwo Znak. Kraków-Warszawa 2014
W załączeniu tekst Krzysztofa Czyżewskiego o Sejnach
Miasteczko na pograniczu polsko-litewskim, sławę swą zawdzięcza bogatym tradycjom wielokulturowości, pielęgnowanym do dzisiaj. Położone nad rzeką Marychą (dawniej Sejna, Sejenka), u splotu granic z Litwą (12km), Białorusią (16 km) i Rosją (Obwód Kaliningradzki, 42 km), na styku północnych krańców Puszczy Augustowskiej i polodowcowego krajobrazu Suwalszczyzny.
Pierwotnymi mieszkańcami tych ziem byli Jaćwingowie, wspominani w IIw. n.e. przez Ptolemeusza jako Sudinoi (Sudawowie), których włości rozciągały się od środkowego Niemna do Biebrzy. Przez Czesława Miłosza nazywani „Indianami Europy”, zostali ostatecznie pokonani przez Krzyżaków w końcu XIII w., pozostawiając po sobie grodziska, nazwy miejsc i jezior. Legenda mówi, że osadę założyli trzej rycerze litewscy, którzy w tym ustroniu dzikiej Puszczy Olickiej dożyli późnej starości. Stąd jej pierwsza nazwa od starców się wywodzi – Sieniej. Pierwsza wzmianka historyczna z początków XVI w. mówi o królu Zygmuncie I nadającym te ziemie swemu dworzaninowi kniaziowi Iwanowi Wiśniowieckiemu, który wzniósł dwór zwany Wysokimi Sejnami. W 1593 r. dobra sejneńskie nabył Jerzy Grodziński i zaczął budować tu miasto, po czym zapisał je w 1602 r. dominikanom wileńskim. Wieść niesie, że ten kalwin z wyznania miał w chorobie sen, w którym ukazał mu się dominikanin obiecujący ozdrowienie, jeśli się nawróci. Nadanie potwierdził w 1603 r. król Zygmunt III Waza, w ślad za czym poszła budowa kościoła konsekrowanego w 1632 r. i okazałego, późnorenesansowego klasztoru, z narożnymi wieżami przypominającego magnackie rezydencje obronne, ukończona w końcu XVII w. Mimo, że podczas „potopu” miasto spłonęło, a potem niszczyły je przemarsze wojsk i epidemie dżumy (zwłaszcza w latach 1709-1710), dominikanie nie ustawali w wysiłkach uczynienia z Sejn prężnego ośrodka handlowego i oświatowego.
Od 1795 r., najpierw w zaborze pruskim, potem w Księstwie Warszawskim i Królestwie Kongresowym, Sejny rozwijają się jako ośrodek administracyjny (siedziba sądu pokoju, od 1807 r. siedziba nowego powiatu wigierskiego, który od 1817 r. zwać się będzie sejneńskim i przetrwa do 1925 r.), oświatowy (w 1807 r. w budynkach poklasztornych powstaje słynne liceum, którego dyrektorem zostaje Wojciech Szweykowski, późniejszy rektor Uniwersytetu Warszawskiego, zastąpione Szkołą Wydziałową, którą w 1825 r. podniesiono do rangi Szkoły Wojewódzkiej) oraz religijny (w 1818 r. przenosi się tu z Wigier biskupstwo i pozostanie aż do 1925 r.). W 1796 r. władze pruskie konfiskują dobra zakonne, czyniąc z Sejn miasto królewskie, a w 1804 r. następuje kasata klasztoru i przeniesienie zakonników do Różanegostoku. Od 1768 r. dominikanie sprowadzają do Sejn kupców i rzemieślników żydowskich, zdobywając przywilej ich osiedlania się w 1787 r. Już następnego roku pomogli zbudować im drewnianą synagogę, „gontami krytą, z wystawą od frontu i kolumnadą”. Zachował się opis jej otwarcia, gdy wspólnie wnosili do niej tablice mojżeszowe rabin i przeor Wawrzyniec Bortkiewicz. W podzięce swemu dobroczyńcy, sejneńscy Żydzi ustanawiają codzienne modlitwy na jego cześć, które odmawiali jeszcze w połowie XIX w. W tym okresie Sejny stają się ważnym centrum życia żydowskiego, szczycącym się uczonymi rabinami, w tym zwłaszcza Mojżeszem Icchakiem Awigdorem, twórcą jesziwy sławnej wśród maskilów – zwolenników oświecenia. Dzięki niemu sejneński sztetl staje się centrum haskali na całą Litwę. Władze carskie, zaniepokojone rosnącą popularnością nauk Awigdora, skazują go na banicję i zamykają jesziwę. Pisarz Tuwie Pinkas Szapiro zakłada tu gimnazjum hebrajskie, jedną z pierwszych w kraju świeckich szkół żydowskich. W Sejnach pobiera pierwsze nauki urodzony w pobliskich Bokszach jeden z największych poetów języka jidysz Moris Rozenfeld, zwany „milionerem łez” z nowojorskiej Lower East Side, którego wiersz "Mój chłopczyk" stał się pieśnią proletariatu śpiewaną w różnych językach niemal w całym świecie. Rabin Mojżesz Becalel Luria przyczynia się do budowy murowanej synagogi (1885), której wielkość i późnoklasycystyczny splendor z domieszką neogotyku mówią wiele o rozkwicie gminy żydowskiej.
W połowie XIX w. aż 72% mieszkańców Sejn to Żydzi. Liczba ta gwałtownie maleje na przełomie XIX i XX w. na skutek emigracji do Ameryki. W 1931 r. według spisu powszechnego mieszkało w mieście 819 Żydów (24%). Niemcy wkraczają do Sejn 24 września 1939 r. Uratowała się jedynie ta garstka Żydów, która za armią sowiecką uszła na Wschód. Zdecydowana większość pozostała i tylko nieliczni z nich ocaleli w „noc Zagłady”.
Osadnictwo litewskie na tych pojaćwieskich rubieżach spotkało się i przemieszało z nadciągającym z zachodu osadnictwem mazowieckim. Przez wieki większość ludności wiejskiej wokół miasta stanowili Litwini. Poświadcza to spis powszechny z 1897 r., według którego powiat sejneński zamieszkiwało 60% Litwinów. Sytuacja ta zmieniła się od kiedy nowa granica polsko-litewska pozostawiła w Litwie 2/3 dawnego powiatu, sięgającego wcześniej aż po Niemen i Druskienniki. W 1921 r. Sejneńszczyznę zamieszkiwało 30% Litwinów.
tak samo są ważne dla Litwinów, jak Wilno dla Polaków. Miał na myśli m.in. Bazylikę Sejneńską, w której na przełomie wieków XIX i XX działał biskup i poeta Antanas Baranauskas, autor poematu Borek oniksztyński (Anykščių šilelis), porównywanego z Mickiewiczowskim "Panem Tadeuszem". Był to pierwszy duchowny, który podczas konsekracji w katedrze sejneńskiej zwrócił się do wiernych w języku litewskim. Opowiadał się za sojuszem polsko -litewskim przeciw rosyjskiemu zniewoleniu. Przy bazylice istniało seminarium duchowne, w którym kształcili się przyszli twórcy niepodległego państwa litewskiego. Słynna była miejscowa drukarnia, w której składano ważne dla
kształtowania litewskiej świadomości narodowej pismo „Šaltinis”. Cieniem na stosunkach polsko-litewskich położyła się sąsiedzka wojna w latach 19191920. Zanim zdecydowano, do którego z nowopowstałych państw narodowych przynależeć będą Sejny, miasto przechodziło jedenastokrotnie z rąk do rąk. Ta rana jeszcze dzisiaj daje o sobie znać, choć coraz rzadziej patriotyzm obu stron mierzy się zaangażowaniem w konflikt narodowościowy, a coraz częściej budowaniem dobrego sąsiedztwa.
ewangelików i kilku mahometan [Tatarzy]” („Słownik geograficzny Królestwa Polskiego”).